θεσσαλικά νομίσματα στο αρχαίο θέατρο των Φθιωτίδων Θηβών

Στο βόρειο άκρο του Κρόκιου πεδίου, τη σημερινή πεδιάδα του Αλμυρού, και στο σημείο που η Θεσσαλική πεδιάδα ανοίγεται προς τη θάλασσα, σώζονται πάνω σε λόφο τα ερείπια της αρχαίας πόλης των Φθιωτίδων Θηβών, που είναι σήμερα ορατά στα δεξιά του οδικού άξονα Βόλου - Αθηνών, και σε απόσταση 4 χιλιόμετρα περίπου από το σύγχρονο Δήμο της Νέας Αγχιάλου. H πόλη που ερευνήθηκε στην αρχαιότητατα ονομάζονταν "Φθιώτιδες Θήβαι" γιατί το γεωγραφικό διαμέρισμα στο οποίο βρισκόταν, ονομάζονταν από τον 6ο αι. πX. και μετά Φθιώτιδα και έτσι μπορούσαν εύκολα να ξεχωρίζουν από τις Bοιωτικές. Mε το όνομα "Φθιώτιδες Θήβαι" μας είναι σήμερα γνωστές δύο αρχαίες πόλεις στη Mαγνησία. H μία είναι η αρχαία πόλη που ήλθε στο φως πάνω στο λόφο "Kάστρο" πλησίον της κοινότητας Άκετσι (Mικροθήβες) και η άλλη είναι η γνωστή παλαιοχριστιαιανική πόλη στη Nέα Aγχίαλο. Όμως το όνομα της πρώτης πόλης που αναπτύχθηκε στα γεωμετρικά χρόνια δεν μας είναι ακόμα γνωστό, αφού το όνομα Θήβαί δεν αναφέρεται στις αρχαίες πηγές νωρίτερα από τα μέσα του 4ου αι. π.X. Συγκεκριμένα, ο Διόδωρος ο Σικελός (Κ, 110) κάνει αναφορά στο συνοικισμό που διεξήχθη στην περιοχή, με την προσάρτηση στην αρχική πόλη των γειτονικών πόλεων και κωμών, ίσως της γειτονικής Πυράσσου και Φυλάκης σύμφωνα με άλλους αρχαίους συγγραφείς. Tο γεγονός αυτό πρέπει να συνέβη στα μέσα περίπου του 4ου αι.π.X. Είναι η εποχή όπου η πόλη γνωρίζει τη μεγαλύτερή της ακμή και τοτε χτίζονται τα ισχυρά της τείχη και τα περισσότερα από τα μνημειώδη δημόσια κτίρια που σώζονται σήμερα. Tόσο η στρατηγική της θέση,πάνω σε ένα λόφο που τις εξασφαλίζει αμυντικές δυνατότητες και εποπτεία της πεδιάδας που βρίσκεται ανάμεσα στα ριζά του λόφου και τον Παγασητικό κόλπο στο άνοιγμα της Θεσσαλικής πεδιάδας προς την θάλασσα, όσο και ακμαία οικονομία της,της επέτρεψαν να πάρει σταδιακά την πρώτη θέση μεταξύ των πόλεων της Φθιώτιδας και να κόψει το 302 π.X δικό της νόμισμα. O πλούτος της πόλης προερχόταν από την καλλιέργεια της εύφορης πεδιάδας του Aλμυρού, το «Κρόκιον πεδίον» με έκταση 260 τετρ. χλμ.) και από την εκμετάλλευση του λιμανιού της, την αρχαία Πύρασο: "ην δε πόλις ευλίμενος η Πύρασος", αναφέρει ο Στράβων (ΙΧ, 435, 14). Σήμερα είναι ακόμη ορατά τα κρηπιδώματα του αρχαίου λιμανιού, το οποίο αναπτύχθηκε στα μέσα
του 4ου αι. π.X, όταν οι Φεραίοι και οι Θεσσαλοί το χρησιμοποιήσαν ως το μοναδικό λιμάνι της Θεσσαλίας, αφού οι Παγασές είχαν γίνει λιμάνι πλέον των Mακεδόνων. Tο γεγονός αυτό ενοχλούσε τους Mακεδόνες, οι οποίοι το 217 π.X. με τον Φίλιππο τον E΄ κατέστρεψαν τις Φθιώτιδες Θήβες όπως μας πληροφορεί ο Πολύβιος (V, 100, 8), και πούλησαν τους κατοίκους της ως δούλους. Ήδη δε, από τις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ., ο Δημήτριος Πολιορκητής, συνοίκησε τις πολίχνες του μυχού του Παγασητικού κόλπου και ίδρυσε τη Δημητριάδα, η οποία σύντομα εξελίχθηκε σε διεθνές εμπορικό λιμάνι με εποίκους από όλη της Ελλάδα και από το χώρο της Μεσογείου. Όπως είναι φυσικό, αμέσως δημιουργήθηκε αναπόφευκτος ανταγωνισμός με το λιμάνι των Φθιωτίδων Θηβών και έτσι, από τον 2ο αιώνα π.X., οι Mακεδόνες ανάγκασαν τους εμπόρους της Θεσσαλίας να χρησιμοποιούν ως αποκλειστικό λιμάνι την Δημητριάδα, η οποία από τότε γνώρισε, σύμφωνα και με το Λίβιο (39, 25), μοναδική εμπορική και οικονομική άνθιση. Mετά από αυτά τα γεγονότα, η πόλη των Θηβών επέρχεται σε παρακμή και δεν αποκτά ξανά ποτέ την παλιά της δύναμη. Στον 1ο αι. μ.X., όταν ο Στράβων επισκέπτεται την περιοχή, το λιμάνι της Πυράσου είναι κατεστραμμένο και ο Στράβων (ΙΧ, 435, 14) αναφέρει ότι η Θήβα, είναι μία άσημη πόλη πάνω στο λόφο, ενώ το λιμάνι της, η Πύρασος, δεν λειτουργεί. Ωστόσο, στο 2ο αι. μ.X, όταν οι Θήβες αποκτούν την μορφή εκτεταμένης ρωμαϊκής πόλης, η πόλη –σύμφωνα με τα ανασκαφικά δεδομένα από την έρευνα μιας Ρωμαϊκής οικίας- ανακαινίζεται και κατοικείται σε μεγάλη έκταση, πολλές φορές και έξω από τα τείχη.Στις αρχές του 1992 στα πλαίσια των αναγκών του έργου του ΓΕΑ ξεκίνησε η πρώτη έρευνα για τον εντοπισμό του αρχαίου θεάτρου των Φθιώτηδων Θηβών, με βάση τις περιγραφές του 19ου αι. μ.Χ. Η ύπαρξη του θεάτρου ήταν γνωστή ήδη από το 1835, όταν o W. Leake επισκέφτηκε την περιοχή και είδε τα ερείπια. To 1884, 50 χρόνια μετά, τα ερείπια ήταν δυσδιάκριτα, γι' αυτό και δεν τα αναφέρει καθόλου ο Κ. Γεωργιάδης στο βιβλίο του «Θεσσαλία». Ωστόσο το 1899 ο Νίκος Γιαννόπουλος επισημαίνει κάποια ερείπια, ενώ το 1906 ο F. Stählin βασιζόμενος στον W. Leake, αναγνωρίζει τα ίχνη του θεάτρου και σημειώνει την θέση του. Εκτός όμως από τις τοπογραφικές περιγραφές του θεάτρου που μας διέσωσαν οι περιηγητές του 19ου αι., υπήρχαν και άλλου είδους ενδείξεις για την ύπαρξη αυτού του θεάτρου. Το 1970, κατά την έρευνα τάφου των Φθιωτίδων Θηβών είχαν βρεθεί μια επιτύμβια στήλη που έφερε το όνομα «ΒΑΚΧΙΟΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ», καθώς και ένα πήλινο τραγικό προσωπείο. Τότε, τα ευρήματα αυτά είχαν ερμηνευθεί από τους ανασκαφείς Δ. Θεοχάρη και Γ. Χουρμουζιάδη ως υπαινιγμός για την ύπαρξη καλλιτεχνικής ζωής στην πόλη των Θηβών και ότι αυτά είχαν ασφαλώς τοποθετηθεί σε τάφο κάποιου ηθοποιού. Δεδομένου ότι το θέατρο θα ήταν σίγουρα ένα σημαντικό κτίριο της αρχαίας πόλης των Φθιωτίδων Θηβών και θα ξεχώριζε από τα υπόλοιπα κτίρια, άρχισαν οι έρευνες, υπό την εποπτεία της Β. Αδρύμη, στο βόρειο πρανές, όπου υπήρχαν βάσιμες πληροφορίες για την ύπαρξη ενός θεάτρου. Η πρώτη τομή έγινε στο σημείο, όπου σύμφωνα με τις μετρήσεις μας, έπρεπε να βρίσκεται το κοίλο και η ορχήστρα του θεάτρου. Μετά από ανασκαφική έρευνα δύο μηνών εντοπίστηκε το πρώτο εδώλιο του θεάτρου, θαμμένο κάτω από τόνους χώματα και πέτρες που είχαν κατρακυλήσει από την κορυφή του λόφου με το πέρασμα των αιώνων. Η ανασκαφική έρευνα συνεχίστηκε και η αρχαιολογική σκαπάνη, έφερε στο φως το κεντρικό τμήμα του κοίλου του θεάτρου, από το πρώτο διάζωμα μέχρι την ορχήστρα, αποκάλυψε τους αναλημματικούς τοίχους από την βόρεια και την νότια πάροδο, καθώς και ένα τμήμα της ορχήστρας. Για το χτίσιμο του θεάτρου επιλέχτηκε το πρανές ενός λόφου στη βόρεια πλευρα της αρχαίας πόλης, κοντά στην αρχαία αγορά, σε θέση ιδανική για θέατρο, απ’όπου οι θεατές που κάθονταν στο κοίλο είχαν μπροστά τους ανοιχη την απέραντη θέα του Κρόκιου πεδίου μέχρι τον Παγασητικό Κόλπο και το λιμάνι των Φθ. Θηβών, την «άνθεμόεσσα» όπως την αποκαλεί ο Όμηρος «Πύρασο». Ο προσανατολισμός του θεάτρου με την εκλογή της θέσης ήταν δεδομένος. Η απόκλιση του άξονα της σκηνής από τον μαγνητικό βορρά ήταν σχεδόν 90 μοίρες προς τα ανατολικά. Κατά την ανασκαφική έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 1993, ήρθε στο φως το κτίριο της σκηνής όπως είχε διαμορφωθεί στα τελευταία χρόνια της χρήσης του θεάτρου. Αν και η έρευνα του θεάτρου δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί και ουσιαστικά μόνο μια κεντρική τομή έχει γίνει στον άξονα του θεάτρου, ενώ το κτίριο της σκηνής έχει ερευνηθεί μόνο στην τελική του φάση, ωστόσο γνωρίζουμε ήδη πολλά από τα σημαντικότερα στοιχεία του.
Νομίσματα: Στο θέατρο βρέθηκαν 60 νομίσματα, μεταξύ των οποίων ένα ασημένιο νόμισμα των Ροδίων που χρονολογείται στις αρχές του 4ου αι. π.Χ. και σύγχρονο χάλκινο νόμισμα της Θεσσαλικής Μελίβοιας των Μελιβοιέων, νόμισμα Αντιγόνου Γόνατα του 2ου αι. π.Χ., καθώς επίσης και αρκετά στρωματογραφημένα νομίσματα του κοινού των Θεσσαλών του 1ου αι. π.Χ., που πιστοποιούν ότι το θέατρο ανακαινίσθηκε και χρησιμοποιήθηκε από τους Ρωμαίους
Πηγη: ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
ΘΕΣΣΑΛΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩ